Heb je er ooit van gehoord? Rejection sensitive dysphoria, afgekort RSD. Vrij vertaald betekent het afwijzingsgevoeligheid. Het komt vaak voor bij mensen met ADHD en betekent dat je extra gevoelig bent voor (het gevoel van) afwijzing.

ADHD en afwijzingsgevoeligheid

Rejection Sensitive dysphoria is één van de minder bekende kanten van ADHD. Vaak gaat het samen met ADHD maar dat hoeft niet. Ook mensen met HSP kunnen hier last van hebben Kritiek of ( vermeende) afwijzing komt dusdanig sterk binnen dat dit gevolgen heeft voor het gedrag. Sommigen kunnen bijvoorbeeld heel erg hun best gaan doen om het de ander naar het zin te maken, de zogenaamde “pleasers”. Op deze manier hopen ze mogelijke kritiek of afwijzing te voorkomen. Het risico bestaat echter dat de eigen grenzen wel overtreden worden.

Anderen gaan iedere vorm van sociale interactie simpelweg uit de weg om op die wijze de kans op afwijzing zoveel mogelijk te verkleinen. RSD kan ook getriggerd worden door de eigen hoge verwachtingen die iemand van zichzelf heeft. Of de perceptie van andermans verwachtingen die als hoog ervaren worden terwijl dit in realiteit niet zo hoeft te zijn.

Dysforie

Dysforie is Grieks voor “moeilijk te verdragen”. Het is dus niet zo dat mensen met ADHD watjes zijn die niet zo licht geraakt moeten zijn. Integendeel, de emotionele respons die gepaard gaat met kritiek is voor hen veel pijnlijker dan mensen zinder de aandoening. Ook deze (emotionele) prikkel wordt anders verwerkt. Niemand houdt ervan om bekritiseerd of afgewezen te worden, niemand houdt van het gevoel te falen. Maar voor mensen met RSD zijn deze ervaringen nóg pijnlijker. Voor hen zijn ze onverdraaglijk en hebben ze impact op hun hele wezen.

Als afwijzingsgevoeligheid wordt geïnternaliseerd

Als deze onverdraaglijke emotionele ervaring wordt geïnternaliseerd, wat vaak gebeurt met mensen met RSD, kan dit gaan lijken op een volledige stemmingsstoornis. De snelle verandering van je prima voelen tot intens verdrietig zijn wordt regelmatig onterecht gediagnosticeerd als uitingsvorm van een bipolaire stoornis. Hoewel RSD vrij veel voorkomt bij volwassenen met ADHD kan het vrij lang duren voor het wordt onderkend.

Als het wordt geëxternaliseerd

Als deze heftige gevoelens echter worden geëxternaliseerd kan dit er uitzien als een plotselinge, indrukwekkende woedeaanval. Deze woede wordt gericht op de situatie of persoon die de pijn veroorzaken. Om je een idee te geven, een groot deel van de volwassenen die door de rechtbank een anger management cursus krijgt opgelegd, kampt met ongediagnosticeerde ADHD.

Rejection Sensitive Dysphoria kan er voor zorgen dat volwassenen met ADHD afwijking verwachten en er op anticiperen, zelfs als het helemaal niet zeker is dat ze afgewezen zullen worden. Omdat dit je waakzaam kan maken wordt dit ook wel eens aangezien als sociale fobie. Bij een sociale fobie is er echter, kort samengevat, sprake van de verwachting en public af te gaan.

Als je last hebt van RSD is het heel erg moeilijk om te beschrijven wat je voelt. Men kan de woorden niet vinden om de pijn te beschrijven die gevoeld wordt. Woorden als intens, afgrijselijk, verschrikkelijk zijn omschrijvingen die mensen gebruiken om te verwoorden hoe het voelt.

Hoe ga je ermee om?

Er zijn twee belangrijke manieren waarom mensen met ADHD met deze last omgaan. Deze sluiten elkaar overigens niet uit.

1. Je wordt een pleaser

Om te voorkomen dat je je afgewezen voelt, kunnen mensen anderen gaan scannen. Wat vindt de ander leuk, wat bewonderd de ander? Die kant wordt dan met name aan de ander getoond. Het risico bestaat dat dat een doel op zich wordt. Soms in die mate dat de persoon op den duur niet meer weet wat hij of zij zelf nu eigenlijk wil. Ze zijn altijd zo bezig geweest met pleasen dat ze zichzelf verloren zijn.

2. Ze stoppen met proberen

Als er ook maar de kleinste kans bestaat dat iemand iets nieuws moet proberen en mogelijkerwijs faalt of niet aan diens eigen hoge standaard kan voldoen, wordt het te pijnlijk en te riskant om het überhaupt te proberen. Alle activiteiten die angst kunnen opwekken zoals solliciteren voor een baan, daten of spreken voor publiek worden angstvallig vermeden. Ze stoppen simpelweg met proberen.

Sommige mensen gebruiken de pijn die gepaard gaat met RSD om zich aan te passen en zichzelf te overtreffen. Ze streven naar hun eigen, geïdealiseerde perfectie en werken continu om om dit te bereiken. Ze streven naar onberispelijkheid. Hun leven lijkt voor buitenstaanders bewonderenswaardig, maar vrijwel niemand ziet wat het ze kost.

Wat veroorzaakt afwijzingsgevoeligheid?

Afwijzingsgevoeligheid is een neurologisch en genetisch bepaald onderdeel van ADHD. Trauma in de vroege kindertijd kunnen het versterken maar dit veroorzaakt afwijzingsgevoeligheid niet. Vaak putten mensen kracht en geruststelling uit het feit dat er een naam is voor wat zij voelen, dat ze niet alleen zijn en dat bijna 100% van de mensen met ADHD dit gevoel ervaren. Na het horen van de diagnose voelen ze zich vaak opgelucht te weten dat ze er eigenlijk niks aan hun doen, het is nou eenmaal hoe ze in elkaar zitten.

Wat kan je aan RSD doen?

Omdat de emoties bij RSD zo plotseling en hevig opkomen is psychotherapie meestal niet de beste manier om hiermee om te leren gaan Er wordt gesteld dat het gevoel zo overweldigend is dat het je gedachten en gevoel compleet overneemt. Daarbij duurt het vaak even voor iemand zichzelf herpakt nadat hij door een dergelijke emotie-tsunamie geraakt is. Er bestaan echter wel twee soorten medicamenteuze oplossingen die zouden kunnen helpen.

  1. Guanfacine en clonidine worden genoemd als mogelijke medicamenteuze oplossing. Ongeveer één op de drie voelt zich bij gebruik beter en minder snel afgewezen.
  2. De tweede medicamenteuze vorm van behandelen bestaat uit monoamine oxidase remmers ( MOA-remmers). Overleg met je huisarts over de mogelijkheden.

Ben je benieuwd of je zelf last hebt van afwijzingsgevoeligheid, doe dan deze test.

Deze blog is deels gebaseerd op en geïnspireerd door een artikel wat eerder is verschenen op ADDitude Mag.